ويژگيهاي زمين ريخت شناسي استان

    از اين ديدگاه منطقه چهارمحال و بختياري از چهار بخش اساسي زمين ريختي ايران تشكيل شده است (اشتوكلين 1977 و 1968)، بربريان (1983، 1976)، بربريان وكينگ (1988).اين بخشها بترتيب از جنوب غربي به شمال شرقي عبارتند از:

زاگرس چين خورده، بلند زاگرس، سنندج - سيرجان و ايران مركزي

1-1-زاگرس چين خورده

    بخش جنوبي و جنوب غربي استان در پهنه زاگرس چين خورده واقع است. از ديدگاه توپوگرافي اين پهنه شامل بخش جنوب غربي و رودخانه بازفت در جنوب غرب استان و بخش جنوبي رودخانه كارون در جنوب استان است. از ديدگاه زمين شناسي، گسله هاي زردكوه، گازولك و بخشي از گسله هاي دوپلان و دنا، مرز شمالي پهنه زاگرس چين خورده را تشكيل مي دهد. بطور كلي زاگرس چين خورده از شمال شرق با بلند زاگرس و از جنوب غرب با بخش كوهپايه اي زاگرس هم مرز است. پهنه زاگرس چين خورده از چين هاي تاقديسي - ناوديسي گوناگوني با راستاي شمال غربي - جنوب شرقي تشكيل شده است پهناي اين بخش حدود 250 كيلومتر است.

2-1-بلند زاگرس

    پهنه بلند زاگرس در بخش شمالي شرقي زاگرس چين خورده قرار دارد و از شمال شرقي بوسيله ابر گسله زاگرس از ايران مركزي جدا مي شود. از ديدگاه ژئومورفولوژيكي اين بخش بلندتر از پهنه هاي همجوار خود است.بلند زاگرس در گذشته بنام پهنه رورانده نيز ناميده مي شد. بلند زاگرس از جنوب غربي بوسيله گروهي از گسل ها از زاگرس چين خورده جدا مي شود. بلند زاگرس داراي دشتهاي فرو افتاده و تالابهاي كوچك ميان كوهستاني فراواني است.

3-1-سنندج - سيرجان

    اين پهنه در شمال ابر گسله زاگرس و جنوب گسله رخ قرار دارد بلندي آن از بلند زاگرس كمتر است.

شرحي بر دگرگوني ناحيه اي در زون سنندج - سيرجان

    دگرگوني ناحيه اي داراي گسترش زياد و خاص نوارهاي كوهزائي ست. در مناطقي كه دو صفحه ليتوسفر به هم مي رسند يعني در تمام نوارهاي بزرگ كوهزائي جهان، مي توان حجم هاي عظيم از آن را مشاهده نمود.

    اين دگرگوني كمابيش با ماگماتيسم همراه است و در آن توده هاي نفوذي گرانيت، ديوريت نيز دريافت مي شود. در ايران مجموعه هاي دگرگوني نوار سنندج - سيرجان مثال بارز آنست كه در حاشيه فعال و كوچك قاره ايران مركزي به موازات روراندگي زاگرس امتداد دارد.

    حد اين دگرگوني بسيار وسيع و از چند تا چند صد كيلومتر گسترش دارد و بر خلاف دگرگوني هاي مجاورتي و ديناميكي فرآيندهاي اين دگرگوني چندان واضح و آشكار نمي باشد. عامل اصلي ايجاد آن، فشار هاي جهت دار است كه مسلماً دما نيز در آن نقش دارد. ميزان دما در اين دگرگوني گاهي به 700 تا 800 درجه سانتي گراد و مقدار فشار بين 2000 تا 10000 بار مي رسد. به همين دليل در درجات شديد آن، پديده ذوب بخشي نيز اتفاق مي افتد به علت دامنه وسيع تغييرات فشار اين دگرگوني را به انواع فشار كم، متوسط يا زياد تقسيم بندي مي نمايند.

    فشار جهت دار موجب جهت يافتگي كاني ها مي شود. به همين دليل در اين قبيل دگرگوني ها از
 جهت يافتگي برتر صحبت مي شود. اصولاً نيروهاي كوهزائي در لايه هاي سطحي زمين موجب خردشدگي، چين خوردگي و روراندگي مي شوند ولي در ترازهاي زيرين موجب جابجائي، تبلور مجدد كانيها در حالت جامد شده و فابريك آنيزوتروپي مانند كليواژاسليتي، فولياسيون و لينه آسيون بوجود مي آيد. و در نتيجه فابريك اوليه سنگ دستخوش تغيير مي شود. به همين دليل اين دگرگوني را گاهي دگرگوني سن تكتونيك هم گفته اند.

    مطالعات صحرائي نشان مي دهند كه در اين قبيل دگرگوني ها مي توان از سنگهاي دگرگون نشده تا انواع شديد دگرگون شده و حالات حد وسط و تدريجي را ملاحظه نمود كه در آن بر شدت درجات دگرگوني افزوده مي شود. اين حالت را مي توان بر اساس اندازه دانه ها (كانيها) در صحرا به اثبات رسانيد زيرا ثابت شده است هر قدر اندازه دانه ها درشت تر باشد درجه دگرگوني شديدتر است. در درجات بسيار شديد آن نيز ذوب بخشي رخ مي دهد و تدريجاً رگه هاي گرانيت پگماتيت فراوان تر مي گردند.

    در بعضي از مناطق مي توان افزايش درجات دگرگوني را به كمك كانيهاي ردياب مشخص و حتي نقشه برداري نمود و به اين ترتيب زون هاي دگرگوني را مجزا ساخت. اين كار اولين بار بوسيله بارو Barrow انجام شد و بنام روش بارو هم شناخته مي شود. توالي روشهاي پيشنهادي بارو، كه بعداً بوسيله تيلي Tilley اصلاح گرديد به ترتيب از درجات ضعيف به درجات شديد عبارتند از:

- زون كلريت

- زون بيوتيت

- زون گرونا

- زون استروتيد

- زون ديستن

- زون سيليمانيت

    در هر زون، بجاي كاني قبلي كاني جديد بوجود مي آيد كه معرف زون هاي دگرگوني جديد است. مناطقي كه رگه هاي گرانيت و پگماتيت فراوان تر مي شود زون سيليمانيت محسوب مي شود.

    در استفاده از كاني هاي ردياب مذكور براي تعيين زون هاي دگرگوني و نقشه برداري بايد نكات زير مورد توجه باشد:

1- كاني هاي جديد كه در هر زون بوجود مي آيد بايد بصورت درشت بلور (پورفيروپلاست) باشد.

2- تركيب شيميائي سنگ هاي پليتي در درجات مختلف دگرگوني ثابت و يكنواخت باشد.

    بطور خلاصه لازمه ايجاد دگرگوني ناحيه اي عبارت از تغييرات فشار جهت دار و درجه حرارت است كه دوام و مداومت آن ممكن است به بيش از 10 ميليون سال برسد.

    مسلماً در اين مدت مديد تغيير شكلهاي متعددي ظاهر مي شود كه از ويژگي هاي مناطق در حال فرورانش است محصولات اين قبيل دگرگوني دارائي مشخصات زير مي باشند:

- وسعت و گسترش زياد

- همزماني با تكتونيك (سن تكتونيك)

- دارا بودن فابريك آنيزوتروپي نظير آنچه كه در ميكاشيست ها و گنيس ها ديده مي شود

- درجات دگرگوني مختلف و در نتيجه سنگهاي دگرگوني متفاوت.

تفريق دگرگوني

    جدايش عناصري مانند Si, AL, Ca, Fe , Mg و اكسيژن از تركيب يك شيل كه در تشكيل يك بلور گرونا مصرف مي شود و در حد و مقياس كاني ها انجام مي شود كه به آن تفريق دگرگوني مي گويند.

4-1-ايران مركزي

    زون ايران مركزي در بخش شمال شرقي استان تنها بخش كوچكي از استان را در بر مي گيرد.